Fysiek domein

“Klimaatverandering, woningbouw, energietransitie en behouden van bodembiodiversiteit”. Allemaal uitdagingen waar de duurzame groei van de stad mee te maken krijgt en waar bodem & ondergrond een belangrijke rol in kunnen spelen. Via de Visie op de Ondergrond beschrijven wij hoe de bodem & ondergrond bij kunnen dragen aan deze uitdagingen en daarbij aan de duurzame ontwikkeling van Zwolle. Op grond van de Visie op de Ondergrond is het Gebiedsbeheerplan voor de bodemsaneringsoperatie, potentie van bodemenergie en klimaatadaptatie uitgewerkt.

Een schone en veilige ondergrond is van belang voor het optimaal gebruik maken van de kwaliteiten van de bodem. Om dit te realiseren is het noodzakelijk dat bodemsaneringsoperatie uitvoerbaar en betaalbaar is. Om dit te bereiken hebben we de gebiedsgerichte aanpak ontwikkeld, welke is uitgewerkt in het Gebiedsbeheerplan Zwolle Centraal. Binnen het Gebiedsbeheerplan Zwolle Centraal ontzorgen we probleemeigenaren doordat we (tegen een vooraf vastgestelde financiële vergoeding) de verantwoordelijkheid voor deze grond(water)verontreiniging overnemen. Het Gebiedsbeheerplan is opgenomen onder doel 7.3.4 als onderdeel van het voorkomen van gezondheidsrisico's door verontreiniging van bodem en grondwater. Nu de Omgevingswet op 1 januari 2024 definitief van kracht wordt komen er instrumenten als het omgevingsplan en omgevingsprogramma’s waardoor rekening houden met en gebruik maken van ondergrondse kwaliteiten steeds decentraler geregeld kan worden. Een integrale manier van kijken naar bodem & ondergrond zal komende jaren dan ook steeds belangrijker worden, waarbij duurzame ontwikkeling van de stad als hoofddoel centraal staat. Als onderdeel wordt het Gebiedsbeheerplan overgezet naar een Omgevingsprogramma Ondergrond zodat het juridisch ook voldoet aan de nieuwe Omgevingswet. Het wordt gecombineerd met de nieuwe Uitvoeringsagenda Ondergrond 2025-2029.

Onafhankelijk worden van gas is momenteel een actueel onderwerp, naast het belang in de energietransitie speelt onzekerheid in de aanvoer hier een belangrijke rol. De bijdrage van bodem in deze transitie is dan ook van groot maatschappelijk belang. Zwolle heeft een unieke opbouw van de bodem. Hierdoor kan geothermie en het gebruik van WKO (warmte/koude opslag in de bodem) een belangrijke rol spelen in het sneller onafhankelijk worden van fossiele brandstoffen, vergroten van het wooncomfort (koeling in de zomer) en benutten van de economische waarde van lokale bronnen. De uitdaging hier ligt in het grootschaliger organiseren en toepassen van bodemenergie, waarbij onze rol inhoudelijk maar ook organisatorisch van belang is.

De komende jaren zullen droogte en overstroming steeds vaker voorkomen door het veranderende klimaat. Om hier mee om te gaan is de bodem van essentieel belang. De bodem kan water namelijk vasthouden en langzaam via het grondwater afvoeren, waarbij het vast gehouden water als buffer voor droge periodes gebruikt kan worden. Daarnaast worden hierdoor verschillende ecosystemen bevorderd en zijn we minder afhankelijk van gebiedsvreemd water. Het stimuleren van de sponswerking van de bodem is dan ook een belangrijk thema waar integraal aan gewerkt gaat worden. Ook bij het ministerie is het belang van de koppeling van water aan bodem herkend. Het resultaat is de Kamerbrief waarin aangegeven staat dat 'Water en bodem sturend' moet zijn bij alle ruimtelijke ontwikkelingen. Deze instructie gaat van invloed zijn op de ontwikkeling van de stad.

Het landelijk gebied staat voor grote uitdagingen de komende tijd, waarin bodem en ondergrond een belangrijke rol kunnen spelen. Door het koppelen van uitdagingen op het gebied van klimaat en (grond)waterveiligheid aan functies en kwaliteiten van de ondergrond, kunnen er meekoppelkansen en daarmee ook financieringsmogelijkheden ontstaan. Als voorbeeld kan men hierbij denken aan het extensiveren van de landbouw, waarbij CO2-opslag en waterzuivering de belangrijkste beïnvloedbare bodemkwaliteiten zijn. Innovatieve concepten waarbij water meervoudig wordt gebruikt of waar gebiedsgerichte watersystemen worden ontwikkeld, dragen bovendien bij aan een circulaire stad.”

We zorgen dat de ondergrond bijdraagt aan een duurzame ontwikkeling van de stad, zodanig dat:

• De ondergrond bijdraagt aan de ruimtelijke en/of economische ontwikkeling van de stad:
  • De eigenschappen van de ondergrond (het bodem- en watersysteem) worden gebruikt bij ruimtelijke ontwikkelingen.
  • Ondergrondse en bovengrondse functies bij elkaar passen en de kwaliteit van de ondergrond kan worden afgestemd op de functie.
  • Stagnatie van ruimtelijke ontwikkeling door bodem of grondwaterverontreiniging wordt opgeheven.
• De ondergrond bijdraagt aan de energietransitie door de energiepotentie in de ondergrond (lokaal beschikbare duurzame bronnen) optimaal te benutten;
• De ondergrond optimaal bijdraagt aan duurzaam waterbeheer cq. klimaatadaptatie waardoor:
  • Een goede kwaliteit van grond- en oppervlaktewater kan worden behouden;
  • Duurzaam peilbeheer kan worden vormgegeven;
  • Het landelijk gebied duurzaam ontwikkeld kan worden en alternatieve vormen van natuurbeheer ontstaan.

In 2007 heeft de raad “De visie op de ondergrond van Zwolle” vastgesteld. Sindsdien is de visie vastgelegd in beleid, uitgewerkt voor gebieden en geïmplementeerd in een veelheid aan projecten. Op 15 juni 2020 is door de raad de "Uitvoeringsagenda Bodem & ondergrond 2020-2024" vastgesteld.  Hierin zijn de opgaven voor de komende jaren (2020-2024) aangegeven. De activiteiten worden jaarlijks bepaald en opgenomen in de begroting. Een deel van de activiteiten kon incidenteel worden gedekt uit de restant middelen voor de visie op de ondergrond, die staan gereserveerd in de reserve nog uit te voeren werken.  Inmiddels is deze reservering uitgeput.

Onder de Omgevingswet moet het Gebiedsbeheerplan omgezet worden naar een Omgevingsprogramma Ondergrond. Het wordt gecombineerd met de uitvoeringsagenda voor 2025-2029. In de loop van 2024 zal dit voorgelegd worden aan de raad met een voorstel voor een finnancieringsconstructie.

Voor 2024 worden de volgende activiteiten uitgevoerd conform de uitvoeringsagenda 2020-2024:

Activiteiten borgen van gedachtengoed en doelstelling van de visie op de ondergrond  

• Verankering via de nieuwe Omgevingswet:
  • Deelname aan ontwikkeling van de omgevingsvisie en omgevingsplannen, inbreng ordenend principe en vastlegging ondergrondfuncties;
  • Inspelen op en het ontwikkelen van beleid voor actuele vraagstukken.
• Verder brengen van de principes en innovatieve concepten Visie op de Ondergrond:
  • Advisering in startfase van grootschalige ruimtelijke projecten

Activiteiten CO2 reductie en energielasten verlaging door gebruik van bodemenergie

• Optimaal benutten van de energiepotentie in de ondergrond:
  • Implementeren van de resultaten van het verdiepend geologisch onderzoek;
  • Onderzoek naar de geschiktheid van de ondergrond voor opslag van warmte en geschiktheid voor ondiepe geothermie;
  • Mogelijk maken van WKO in verontreinigd gebied;
  • Stimuleren van slimme combinaties van WKO en grondwatersanering, zoals bijvoorbeeld bij Oostzeelaan en Deltion College;
  • Advisering voor de bronnenstrategie van het programma Energietransitie;
  • Advisering voor masterplannen (bodem)energie ten behoeve van projecten.

Activiteiten duurzaam beheer van (grond)water

• Verduurzaming van peilbeheer:
  • Vervolgonderzoek 3e rivier en toepassing duurzame “watermachine” in Zwolle.
• Benutten van de waarde van grondwater:  
  • In Climate Campus uitwerken van concepten als “waterwinschappen”, waarmee ook het genereren van middelen voor de ontwikkeling van het landelijke gebied en de transitie in de landbouw kan worden bevorderd.

Doel 6.4.3 Ondergrond